γαλέρα

Κωπήρες πλοίο, τυπικό της Μεσογείου, που έφερε όμως και πανιά ως βοηθητικά της πρόωσης και το χρησιμοποιούσαν για πολεμικούς σκοπούς κυρίως κατά τον Μεσαίωνα. Η γ. προήλθε από τον βυζαντινό δρόμωνα και διατήρησε σχεδόν αμετάβλητα τα χαρακτηριστικά της από τον 9o έως τον 18o αι. Είχε επικατάστρωμα τουλάχιστον κατά ένα μέρος, μέγιστο μήκος 40-50 μ. και πλάτος 6-7 μ., 22-30 κουπιά σε κάθε πλευρά και δύο κατάρτια με τριγωνικά πανιά (λατίνια), που πριν από τη μάχη τα κατέβαζαν για να είχε τη δυνατότητα το σκάφος να ελίσσεται ανεξάρτητα από τον άνεμο. Ο εξοπλισμός των πρώτων γ. περιλάμβανε αφετήριες μηχανές, όπως ο καταπέλτης και το μάγγανο, που εκσφενδόνιζαν πέτρες ή εκρηκτικές ύλες. Όταν τα όπλα αυτά εξαφανίστηκαν με την εισαγωγή των πυροβόλων, τα τελευταία αυτά τοποθετήθηκαν με τρόπο που να έχουν τη μεγαλύτερη δύναμη πυρός, στο πρωραίο τμήμα, γιατί το έργο της γ. βασιζόταν στον εμβολισμό (ρεσάλτο). Στην πλώρη ήταν τοποθετημένα συνήθως 5-7 πυροβόλα, ενώ μερικά άλλα ήταν τοποθετημένα στα πλευρά και καμιά φορά στην πρύμη. Η γ. είχε συνήθως πλήρωμα 200-300 άνδρες. Τη διοίκηση είχε ο αρχιπλοίαρχος, υπό τις διαταγές του οποίου μερικοί αξιωματικοί διηύθυναν τη διεξαγωγή της ναυμαχίας, αν και οι πιο πολλοί δεν είχαν ιδέα από ναυτική τέχνη. Τα ναυτικά καθήκοντα είχαν ο κομίτα και οι υφιστάμενοί του, οι οποίοι είχαν υπό τις διαταγές τους ναύτες, τους καραβομαραγκούς και τους καλαφάτες. Όπλα έφερε μόνο ένα τμήμα στρατιωτών, ενώ η κωπηλασία ήταν έργο του πληρώματος, το οποίο αποτελούσαν αιχμάλωτοι πολέμου (μουσουλμάνοι στις χριστιανικές γ., χριστιανοί στις τουρκικές και βερβερικές) και κατάδικοι, αλυσοδεμένοι στους πάγκους των κουπιών, καθώς και ελεύθεροι εθελοντές, συχνά πρώην κατάδικοι, που λέγονταν καλοθελητές και αλυσοδένονταν μόνο τη νύχτα. Οι γ. αυτές ονομάζονταν κοινώς κάτεργα και όσοι δούλευαν μέσα κατεργάρηδες, γι’ αυτό και η λέξη σε μας πήρε την αρνητική σημασία που έχει σήμερα. Από εκεί προήλθε κι η φράση «κάθε κατεργάρης στον πάγκο του». Η τακτική μάχης των γ., που αποτελούσαν την ψυχή των στόλων του Μεσαίωνα και των αρχών των νεότερων χρόνων, απέβλεπε στην προσέγγιση του εχθρού σε μετωπική γραμμή, στη βολή εναντίον του με πυροβόλα, με αντικειμενικό σκοπό τον όσο το δυνατόν γρηγορότερο εμβολισμό. Η σπουδαιότερη ναυμαχία που έχει γίνει με γ. είναι η ναυμαχία της Ναυπάκτου (1571). Από τη γ. προήλθαν διάφοροι τύποι σκαφών, από τα οποία σπουδαιότερα είναι: (α) η μικρή γαλιότα, με μόνο ένα κατάρτι, 15-20 κουπιά σε κάθε πλευρά και πλήρωμα από ελεύθερους άνδρες και (β) η γαλεάσα, μεγαλύτερη από τη γ., με μήκος μέχρι 70 μ. και πλάτος μέχρι 16 μ., με τρία κατάρτια, μεγάλο ύψος εξάλων, επικατάστρωμα και πύργο. Είχε 24-32 κουπιά σε κάθε πλευρά, με πάγκους κωπηλατών κάτω από το επικατάστρωμα, ώστε να διευκολύνεται ο χειρισμός των πανιών. Μπορούσε να φέρει περίπου 36 μεγάλα πυροβόλα και άλλα μικρότερα. Τύπος γαλέρας με μαζεμένα τα κουπιά, που ήταν σε χρήση στις αρχές του 19ου αι. Ενετική γαλέρα του 17ου αι. Τα πανιά μαζεύονταν πριν από τη ναυμαχία, για να μπορεί να κινείται το σκάφος ανεξάρτητα από τον άνεμο. Ενετική γαλεάσα του 14ου-15ου αι., που είχε μήκος 60-70 μ. ΔΙΑΤΑΞΗ ΤΩΝ ΚΩΠΗΛΑΤΩΝ ΣΤΗ ΓΑΛΕΡΑ

* * *

η

ταχύ πολεμικό ή πειρατικό σκάφος που κινούνταν κυρίως με κουπιά και χρησιμοποιήθηκε κατά τον μεσαίωνα και τους πρώτους αιώνες τής νεώτερης εποχής.

[ΕΤΥΜΟΛ. < ιταλ. galera < λατ. galea < ελλ. γαλέη «είδος ψαριού»].